Swój-obcy-wróg. Wędrówki w labiryntach kultur

Inny jest trwałą figurą naszego myślenia. Zdaje się, że napisano już o tym wszystko, rozpisując Inność na wszelkie możliwe warianty. Wynika to z faktu, że świat zawsze był wielokulturowy, był zatem od zarania dziejów melangé różnych konwencji życia, które ścierały się ze sobą, rywalizowały, ale potrafiły także zgodnie współżyć na mocy przyjętych reguł. Historia kultury to dzieje kontaktów, dyfuzji, wzajemnych inspiracji, dzięki którym budowało się przekonanie, że istniejemy wprawdzie „my”, ale nigdy nie jako samotna wyspa, lecz w otoczeniu innych. Stąd właśnie tendencja – na równi indywidualna jak zbiorowa – do kategoryzowania owych innych i wpisywania ich w szerokie spektrum wariantów: swój – przyjaciel – wróg – obcy – monstrum etc.

Również ta książka pokazuje, iż najpierw rodzą się społecznie fundowane „kategorie” ludzi, a dopiero potem przypisuje się im odpowiednie charakterystyki, które następnie mają walor obowiązujących wyobrażeń o konkretnym „gatunku”. Dlatego właśnie inność i obcość nie mają granic, w tym sensie, że mają tendencję do multiplikowania się i „rozsiewania” w społecznych imaginarium każdej grupy ludzkiej.

Tom składa się z trzech części tematycznych, odrębnych formalnie, ale korespondujących ze sobą w wielu momentach. Część pierwsza zawiera rozważania teoretyczno-metodologiczne nad aporiami i horyzontami badań nad obcością, niestroniące także od pewnych ogólniejszych przesądzeń filozoficznych. Część druga gromadzi wypowiedzi autorów na temat krajowej rzeczywistości w kilku odsłonach, traktując najpierw o historycznych, a potem także o współczesnych odmianach konstruowania opozycji my – oni. Część trzecia opowiada wreszcie o doświadczeniach swojskości, obcości i wrogości w różnych kulturowych kontekstach, będąc wprawdzie wędrówką poza polską rzeczywistość kulturową, ale wskazującą na wspólne punkty przecinania się nastawienia rodzajowego, które zawsze skutkuje klasyfikacjami kategorialnymi grup ludzi, tracących własną indywidualność na rzecz charakterystyk grupowych.