Wykłady z historii filozofii starożytnej

Często mówi się o bezinteresowności tego, co teoretyczne, i interesowności czy braku bezinteresowności po stronie tego, co praktyczne. Pogląd taki reprezentują nie tylko współcześni interpretatorzy myśli starożytnej, ale i sami starożytni. Można go znaleźć np. u Arystotelesa. Podstawą takiego wartościowania jest swego rodzaju pewnik, że cel jest wartością wyższą od tego, co do celu prowadzi. „Celem wiedzy teoretycznej jest prawda, praktycznej działanie”, mówi Arystoteles w drugiej księdze Metafizyki. Ale cóż to znaczy, że prawda jest celem „teorii”? Teoria jest autoteliczna: prawda mieści się wewnątrz niej. Tymczasem celem wiedzy praktycznej jest coś innego niż ona: dzieło nie pozostaje w obrębie umysłu, w którym jest wiedza praktyczna, lecz znajduje się na zewnątrz umysłu. Ta autoteliczność wiedzy teoretycznej decyduje o jej wyższości. Ten system wartości nie zdezaktualizował się do dziś. Nawiązując do kategorii zawartych w słynnym aforyzmie Marksa o tym, że „filozofowie dotychczas poznawali świat, chodzi jednak o to, by go zmienić”, wypadałoby powiedzieć, że filozofowie starożytni chcieli wprawdzie świat poznać i w rzeczy samej nie dominowała w nich chęć zmienienia świata, ale może najbardziej charakterystyczne było dla nich to, że chcieli za pomocą filozofii zmienić nie tyle świat, ile człowieka, zmienić go mianowicie w takim sensie, iżby mu ułatwić wytrzymanie, zniesienie czy wręcz zaakceptowanie świata i tą drogą zapewnić mu szczęśliwość, którą uważali za cel człowieka i cel samej filozofii. Spis treści Od Autora Uwagi wstępne Wykaz skrótów I Filozofia przedsokratejska I 1. Pierwsi filozofowie jońscy: Tales, Anaksymander, Anaksymenes I 1. 1. Tales I 1. 2. Anaksymander ? 1. 3. Anaksymenes I 2. Pitagorejczycy I 3. Ksenofanes z Kolofonu I 4. Heraklit z Efezu I 5. Parmenides, Zenon z Elei, Melissos I 6. Empedokles, Anaksagoras, Diogenes z Apolonii ? 6. 1. Empedokles I 6. 2. Anaksagoras z Kladzomenoi ? 6. 3. Diogenes z Apolonii I 7. Leukippos i Demokryt II Sofiści, Sokrates, sokratycy II 1. Sofiści II 1. 1. Sofistyka: sens nazwy II 1. 2. Protagoras z Abdery II 1. 3. Gorgiasz z Leontinoi II 1. 4. Prodikos z Keos II 1. 5. Hippiasz z Elidy II 1. 6. Trazymach z Chalcedonu II 1. 7. Kalikles II 1. 8. Antyfont z Ramnus II 1. 9. Kritiasz II 2. Sokrates II 3. Sokratycy („mniejsi”) III Platon IV Arystoteles V Szkoły hellenistyczne V 1. Sceptycyzm V 2. Stoicyzm V 3. Epikureizm VI Neoplatonizm Uwagi końcowe. Filozofia a chrześcijaństwo starożytne Appendix 1. Najważniejsze teksty źródłowe wykorzystane w książce Bibliografia Appendix 2. Słownik terminów i pojęć Indeks wybranych terminów i pojęć